الاجتهاد و التقلید (مفتاح الوصول الی علم الاصول)کتاب القواعد و الفوائد و الاجتهاد و التقلید (مفاتیح الاصول) اثر آیت الله سید محمد مجاهد طباطبایی حائری به زبان عربی و بحث اجتهاد و تقلید را به صورت فقه استدلالی مطرح نموده است. ۱ - موضوع کتابکتاب مفاتیح الاصول از مشهورترین تالیفات سید محمد مجاهد بن سید علی صاحب الریاض بن محمد علی بن ابی المعالی الصغیر حسنی طباطبایی (متوفای ۱۲۴۲ قمری) در علم اصول است و کتاب دیگر او «المناهل» در فقه، از کتابهای فقهی مشهور می‌باشد. ۲ - تاریخ تالیفکتاب مفاتیح در سال ۱۲۲۶ به پایان رسیده، ولی در نسخه‌ای که در کتابخانۀ حاج شیخ عبد الحسین تهرانی موجود است زمان پایان یافتن کتاب را سال ۱۲۲۹ تعیین کرده، که شاید پاکنویس آن در سال ۱۲۲۹ به پایان رسیده باشد. این کتاب در ایامی که سید محمد مجاهد در اصفهان بوده تالیف شده است. ۳ - مباحث کتابمباحث کتاب به صورت کلی عبارتند از: دلالت لفظ،مشتق، حقیقت و مجاز، صحیح و اعم، تعارض احوال،اوامر و نواهی، عام و خاص، مطلق و مقید، بحث مفاهیم، نسخ، تاسی به پیامبر، انواع واجب (موسع و مضیق، تخییری و تعیینی، کفایی و عینی)، بیان احوال کتاب و سنت، حجیتخبر واحد، راوی، شرایط عدالت، جرح و تعدیل، استصحاب، خبر متواتر، حجیت علم، حجیت ظن، اجماع، ادلۀ عقلی و قواعد و اصول شرعی (حرج، اصالت برائت، قاعدة میسور)، اجتهاد و تقلید، استصحاب و قیاس. ۴ - ویژگی کتاب۱. بحث تعارض احوالو بحث معانی حروفی که در علم اصول مورد نیاز است، از نوآوریهای صاحب مفاتیح است، اگر چه بحث معانی حروف بیشتر به مباحث ادبی نزدیک است. ۲. از طرف دیگر، بعضی از مباحث الفاظ،مقدمۀ واجب، اجتماع امر و نهی و مسالۀ ضد در کتاب مطرح نشده است. ۳. مباحث مربوط به توبهبیش از آن که جزء مباحث اصولی باشد از مباحث اخلاقی محسوب می‌شود. ۴. همچنین مسائل حکم حیوان حلال گوشتی که شک در تذکیه آن هست و آیۀ شریفۀ «احل الله البیع» و «اوفوا بالعقود»،صحت بیع در بیع معاطاتی و بیع فضولی و معاملۀ صبی و بالغ، تعریف گناهان کبیره و اصرار بر گناهان صغیره از مباحث فقهی است که در کتاب مفاتیح الاصول مطرح شده‌اند. ۵ - مباحث مستقلبعضی از مباحث کتاب بصورت مستقل مطرح شده‌اند. این مباحث عبارتند از: ۱. مبحث حروف، اوامر و نواهی، عام و خاص، مطلق و مقید، نسخ، تاسی به نبی، واجب کفایی و عینیادله احکام،عدالت راوی،اخبار متواتر، حجیت ظن،اجماع و شهرت،قاعدۀ حرج و قواعد عام در بیع، بحث عدالت به صورت کلی،اجتهاد و تقلیدالبته این تقسیم بندی دارای قاعدۀ خاصی نیست و هر کجا مؤلف لازم دانسته آن مبحث را از سایر قسمتها جدا کرده است. در بعضی از صفحات کتاب قسمتی از صفحه خالی و سفید است که به عنوان نمونه در صفحۀ ۴۲۲ به نظر می‌رسد که عبارت کتاب ناقص باشد زیرا عبارت «و منها ما یکون حراما» ناتمام است و دنبالۀ آن نوشته نشده و با عبارت «السابع لا اشکال و لا شبهة فی انه اذا حصلت الندامة...» هیچ ارتباطی ندارد. ۶ - گستردگی مباحثکتاب مفاتیح الاصول در نهایت گستردگی، دلائل و اقوال و فروع اصولی را مطرح نموده به حدی که ذکر منابع و مآخذ آن بسیار دشوار است و این نشان از وسعت اطلاعات و توان علمی بالای مؤلف دارد. با این حال مؤلف در نقل مآخذ احتیاط کرده و در مواردی که مستقیما مطلبی را مشاهده نکرده اینگونه می‌گوید: «المحکی عن الشیخ ابی جعفر الطوسی، حکاه العلامة فی النهایة و ولده» و در مواردی که مستقیما به منابع رجوع کرده باشد اینگونه می‌نویسد: «هو للطبرسی فی مجمع البیان و المحقق و السید عمید الدین، قال العضدی، و صرح العلامة و السید عمید الدین». مصنف در بسیاری موارد نظریات جد و پدر بزرگوارش را بیان کرده و در تایید مطالب علمی استفاده می‌کند، مثل ابطال نظریۀ قطع به خطابات قرآنی: «و لقد اطال جدی- ره- فی مقامات عدیدة فی ابطال هذه الدعوی بما لا مزید علیه شکر الله عزوجل مساعیه الجمیلة» و یا اینکه در انتهای بحث عام و خاص در تنبیه سیزدهم: «قال جدی- ره-... و هو لجدی- قده- و والدی العلامة اعلی الله مقامه» و «کما اشار الیه والدی العلامة دام ظله العالی». ۷ - نسخه شناسینسخهای که به خط مؤلف نگاشته شده در دو جلد است. جلد اول از بحث دلالت لفظ تا آخر نسخ را شامل می‌شود و جلد دوم از تاسی به افعال پیامبر تا آخر بحث اجتهاد و تقلید را در بر دارد. این دو جلد نزد یکی از نوادگانش بنام سید حسن بن سید جعفر بن علی نقی بن حسن بن محمد مجاهد موجود است.نسخه‌ای نیز به خط غیر مؤلف در کتابخانۀ سید محمد باقر حجت موجود است. اگر آنچه در الذریعة گفته شده صحیح باشد، که جلد دوم نسخۀ خطی تا آخر بحث اجتهاد و تقلید است، بنابراین مباحث استصحاب، قیاس و تعادل و تراجیح در نسخه‌ای که به خط مؤلف می‌باشد، در ابتدا جزء کتاب نبوده و بعدها به آن اضافه شده است. کتاب مفاتیح برای اولین بار در سال ۱۲۷۰ با تصحیح محمد حسن بن علی قمی در ایران چاپ شده و برای بار دوم در سال ۱۲۹۶ انتشار یافته است. ۸ - مشاهده آنلاین کتابمفاتیح الاصول ۹ - پانویس۱۰ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل البیت۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب فقهی شیعه
|